Boerderijen en erven op de Azoren

Wit gepleisterde boerderij met natuurstenen kozijnen.

De laatste jaren organiseren we regelmatig dolfijnenreizen naar de Azoren. De Azoren is een eilanden archipel die behoort tot Portugal. Ze zijn gelegen op de lijn Lissabon – New York in de Atlantische Oceaan. De afstand tot het vaste land van Portugal is ongeveer 1.600 km. Er zijn negen eilanden die in drie groepen zijn onder te verdelen. De meest oostelijke groep bestaande uit Sao Miguel en Santa Maria, de centrale groep met Terceira, Graciosa, Faial, Pico en Sao Jorge en de meest westelijke groep bestaande uit Corvo en Flores. De uiterste punten van de eilandengroepen liggen ongeveer 600 km uit elkaar. De eilanden zijn volgens de geschiedenisboeken vanaf de 15^e eeuw bewoond waarbij de Portugezen de eerste bewoners waren. Door recente ontdekkingen op Pico en Terceira komt deze theorie onder druk te staan. In een later artikel kom ik hierop terug.

Boerderijen op de Azoren

Boerenwoning op Pico van lava blokken en lava split als verharding.

Tijdens onze reizen naar de Azoren valt me de eenvoud van de agrarische bebouwing op. Zoals gebruikelijk voor landelijke bebouwing gebruikt men de bouwmaterialen die voorhanden zijn. Om dat de Azoren vulkanische eilanden zijn worden de huizen opgebouwd uit lavastenen. Oorspronkelijk werden de stenen los gestapeld. Later werden de stenen passend gezaagd of gevoegd. Het houtwerk van deuren en kozijnen wordt in felle kleuren geschilderd. Nog later worden sommige huizen gepleisterd en eveneens in wit geschilderd of in felle kleuren. Bij de meer luxe bebouwing is het een combinatie van gezaagde lavasteen afgewisseld met geschilderd pleisterwerk.

Erf bij de agrarische bebouwing

Muurtjes van stapelstenen als verdeling van de moestuin.

Uiteraard wordt ook voor de indeling van het erf materiaal gebruikt uit de nabije omgeving. Vaak wordt het erf afgeschermd met lage muurtjes van zwarte lavasteen en de half verharding van het erf bestaat uit lava split of een bestrating van afgeronde lavakeien. Voor de meer luxe boerderijen wordt bij de entree een mozaïek van zwarte en witte Portugese keitjes aangelegd.
Rondom de woning met terras liggen de moestuinen waar vooral kool, aardappel en zoete aardappel wordt gekweekt. Verder komen de gangbare groenten en fruit voor. Wel zijn er verschillen per eilanden groep. Op Sao Miguel zijn enkele thee plantages (de enige in Europa) en wordt ananas gekweekt. Verspreidt over de eilanden komen worden bananen en druiven gekweekt.
Het bedrijf is vaak een gemengd bedrijf met tuinbouw en veeteelt. Omdat de oceaan zo dichtbij is werd eveneens gevist door de boeren. Tot de tachtiger jaren van de vorige eeuw werd op walvissen gejaagd. In het verleden was dit op kleine schaal waar vele inwoners van de eilanden, dus ook de boeren, deelnamen. Vanuit roeiboten werden jaarlijks enkele walvissen gevangen voor eigen consumptie. Vanaf 1985 is de jacht op walvissen gestaakt.

Beplantingen

Boerenwoning met terras van lava blokken en wit gevoegd.

De erfbeplanting wordt, evenals de andere materialen van het erf, in de directe omgeving gevonden. De Atlantische oceaan heeft een grote invloed op de vegetatie van de Azoren. De vegetatie is ingedeeld bij het Atlantisch areaal. Dit betekent dat er (naarmate je hoger komt) veel bewolking is, het er flink kan regenen, de zomers relatief koel (25°C) en de winters warm (15°C) zijn. Er is altijd water voorradig. Voor de vegetatie betekent dat, dat ze beschikken over een lange groeiperiode. Een echte rustperiode, zoals de winters in Nederland, heeft de vegetatie niet. De Azoriaanse flora bestaat daarom zowel uit Atlantische, mediterrane, kosmopolitische (over de hele wereld voorkomende) en tropische soorten.

Theeplantage op Sao Miguel.

Na de bewoning van de eilanden in de 15^e eeuw zijn veel planten, bewust of onbewust, ingevoerd. Van de 500 plantensoorten zijn er 200 ingevoerd. De uit de Himalaya afkomstige geneeskrachtige en heerlijk geurende gemberplant, woekert door alle endemische soorten, en is dus een bedreiging voor de oorspronkelijke vegetatie. Zo’n 150 jaar geleden is de Hortensia ingevoerd en wordt voornamelijk gebruikt als afscheiding van de weilanden omdat de koeien de plant niet eten.

West Friese koeien in de weilanden van Terceira.

Andere opvallende soorten zijn de prachtig blauw-paarse Afrikaanse lelie (Agapanthus), Yucca, Canna indica, Opuntia cactussen en Agaven.

Vanwege het voor planten gunstige klimaat op de Azoren zijn er ideale omstandigheden voor de landbouw. Zo groeit er de Bataat (zoete aardappel) uit tropisch Amerika ingevoerd. Ook sinaasappels, druiven, ananas, passievruchten, limoenen, citroenen, bananen, thee, tabak en maïs doen het erg goed op deze vulkanische eilanden.

Wandelpad tussen de akkers op Pico.

In de bermen komen verschillende kruiden in het wild voor, zoals Venkel, drie soorten Munt en de Yamplant of Taro. Deze laatste komt van oorsprong uit Zuidoost Azië.

Ribeira (waterval) nabij haven van Sao Ceatano (Pico). 

Zo’n 10.000 jaar geleden, na de laatste ijstijd, ontstonden de oorspronkelijke bossen op de Azoren. Boomsoorten als Zeeden, Azoriaanse laurier en jeneverbesbomen behoren tot de oorspronkelijke begroeiing. In het oorspronkelijke Laurier-Jeneverbos, dat ook op de Canarische Eilanden en Madeira voorkomt, groeien interessante planten die het geheel een tropische aanblik geven. Varens zoals dubbelloof, Niervarens en Koningsvarens komen veelvuldig voor.

“Ribeiras” of watervallen ontstaan elke keer weer na hevige regenval. Vele ribeiras lopen recht van boven de berghellingen door het bos naar beneden. Om erosie in de toekomst te voorkomen worden boeren geactiveerd om bomen aan te planten op de voormalige weilanden. Hiervoor zijn subsidies in het leven geroepen.

Naaldbomen kwamen van nature alleen voor in de kustgebieden, voornamelijk de Zeeden. Later is onder andere de Japanse Ceder ingevoerd, vanwege de bruikbaarheid van het hout voor brandstof en scheepsbouw. Het is dus geen inheemse boom maar komt veelvuldig voor op de Azoren.

In een later artikel wil ik nog terug komen op enkele buitenplaatsen en herenboerderijen op Terceira en Sao Miguel.